เปาบุ้นจิ้น (ละครโทรทัศน์ พ.ศ. 2536)

เปาบุ้นจิ้น (จีน: 包青天, อังกฤษ: Justice Pao) เป็นละครโทรทัศน์ของไต้หวัน ที่ได้รับความนิยมมากออกอากาศทางสถานีโทรทัศน์หัวซื่อ ประเทศไต้หวัน และในประเทศไทย ออกอากาศทางสถานีวิทยุโทรทัศน์ไทยทีวีสีช่อง 3 ได้นำมาออกอากาศในปีพ.ศ. 2538 และได้มีการนำมาออกอากาศซ้ำเป็นครั้งที่ 2ในปีพ.ศ. 2549 จำนวน 236 ตอน ปัจจุบันออกอากาศทางช่อง พอใจ แชลแนล เวลา 13.00 น.-14.00 น. กับ 22.00 น.-23.00 น.และยังทำให้วงการละครโทรทัศน์จีนจับตามองมาที่ไต้หวัน นอกจากนี้เพลงซินเยวียนยางหูเตี๋ยเมิ่ง (ความฝันผีเสื้อคู่ทุกข์คู่ยาก) เพลงปิดท้ายเรื่องในชุดที่ 1 ยังเป็นเพลงที่ได้รับความนิยมมาก

คำคม

คุณงามความดี

	คุณธรรมความดี ไม่ได้อยู่ที่ลิ้น หากเก็บไว้ในใจ บุคคลผู้ใด ประพฤติตนตั้งอยู่ในธรรม ผู้นั้น จะมีบุตรและนัดดาสืบชาติต่อตระกูล บุตรและนัดดาของผู้นั้น ย่อมมีความกตัญญูต่อบิดามารดา ใครผิดใครถูก ต้องว่ากันไปตามทางยุติธรรม อย่าได้ลำเอียงเห็นแก่หน้าใครเป็นอันขาด ไม่ควรจะลงโทษประหารชีวิต โดยที่ไม่สอบปากคำนั้นเสียก่อน ถึงจะสอบถามแล้ว ก็ไม่ควรลงโทษ

	คุณความดีเว้นจากการทำบาป และยังไม่คิดทำบาปอีกด้วย บุคคลผู้ใดใจบาปหยาบช้า ฆ่ามนุษย์ในครรภ์ นอกครรภ์ได้ ผู้นั้น แม้มีบุตรออกมาต่อชาติสืบตระกูล บุตรนั้นก็ย่อมเป็นคนอกตัญญู ถ้าจะสงสัยว่าบุตรผู้นี้ กับบิดาผู้ตายไปแล้วช้านาน จะเป็นสายโลหิตอันเดียวกันหรือมิใช่ ถ้ากระนั้นให้ขุดเอากระดูกของบิดามา แล้วให้เอามีดแทงนิ้วมือบุตร จงให้โลหิตไหลหยดถูกกระดูกนั้น ถ้ามิใช่บุตรกับบิดากันแล้ว โลหิตก็มิซึมซาบเข้าในกระดูกนั้นได้ ถ้าเป็นบิดากับบุตรโดยแท้แล้ว โลหิตนั้นก็จะซึมซาบเข้าไปในกระดูกนั้น

	คุณความดีเป็นรากฐาน การสร้างสรรค์มิตรไมตรี ...คนพาล ผู้ที่มีจิตเป็นพาลนั้นมีมาก ผู้ใจบุญประกอบไปด้วยเมตตาจิตนั้นน้อย ผู้มีจิตใจเป็นพาล หาสมควรที่ผู้ใดจะคบหาด้วยไม่ อันว่าผู้ใดมีความพาล เรามิเห็นผู้นั้นสมควรจะมีอำนาจอยู่ในมือ เวลานี้เราตกอยู่ในอำนาจคนพาลแล้ว ถ้าไม่ยอมมันคงจะฆ่าเสีย ไหนเลยจะได้แก้แค้นแทนสามีเราได้

	คุณความดี คือ การุณแสดงออก ของสุภาพและจิตใจที่ดี ...สมณะศาสนา อันผู้ใดขึ้นชื่อว่าเพศสมณะแล้ว ก็ควรจะตั้งอยู่ในศีลสัตย์ ตามเพศของนักบวช หาควรกระทำความชั่วในผิดเพศสมณะ อันผู้ที่บวชเป็นชีบานาสงฆ์แล้ว มาคิดอุบายกระทำให้เขาขาดจากผัวเมียกัน แล้วกลับมาย้อนขอกระทำให้เขาเสียตัว โทษ...ถึงเชือดเนื้อให้กากิน

ความกตัญญู

	กตัญญูเป็นการแสดงออกของจิตใจ อันสูงและประเสริฐ ...กตัญญู-อกตัญญู อันธรรมเนียมคนซึ่งเกิดมาแล้ว ก็ย่อมประพฤติด้วยความกตัญญูต่อเจ้านาย ต่อบิดา มารดา และมิตรสหาย จึงจะเป็นที่สรรเสริญแก่เทพยดา และมนุษย์ ชั้นแต่สัตว์เดรัจฉานก็ยังรู้คุณคน เป็นมนุษย์ไม่รู้จักคุณท่านผู้มีคุณแล้ว สู้แต่สัตว์เดรัจฉานก็ไม่ได้ ดูเป็นที่น่าอับอายแก่เดรัจฉานอันเป็นชาติต่ำช้ายิ่งนัก ชั้นแต่เดรัจฉานยังรู้จักคุณมนุษย์ แต่มนุษย์ด้วยกัน หาใครจะรู้จักคุณกันไม่

คำพูด

	การมุสา เป็นก้าวแรกเดินเข้าสู่ประตูคุก โบราณ และ ปัจจุบัน ปัญญาชนทั่วไปล้มเหลว เพราะความเย่อหยิ่งอวดดี จงห่างไกลจากคนพาล แต่อย่าแสดงตัวให้เห็นเป็นศัตรู ปัญญาชนควรสนิทไว้ แต่หาใช่ว่าต้องตามเขาไปเสียทุกอย่าง ใครบ้างไม่เคยทำผิด ถ้าผิดแล้วแก้ไขกลับตนก็ย่อมเป็นมหากุศล

	การกล่าววาจากระทบผู้อื่น เหมือนคมมีดกรีดหัวใจ ความโกรธและเจ้าอารมณ์ เป็นเครื่องกีดขวางความหวังดีของผู้อื่น ผู้ที่สามารถเอาชนะความโกรธตนได้ คือเอาชนะศัตรูตัวร้ายกาจของตนเองได้ พวกเรามักมองเห็นความล้มเหลวของผู้อื่น แต่กลับมองไม่เห็นความบกพร่องของตนเอง

	คำโกหกอยู่ได้ไม่ยั่งยืน ...สัจจะวาจา ถ้าเราบิดพลิ้วทำลืมคำสัญญา ก็ได้ชื่อว่าเราเป็นผู้เสียสัจจะ จะเป็นที่ติเตียนของเทวดาและมนุษย์หาควรไม่ ตัวท่านนี้เป็นคนสับปรับ เป็นผู้ใหญ่ไม่ได้ ไม่ควรจะเป็นที่นับถือของผู้น้อย อันตัวเราจะเสียทรัพย์มากน้อยสักเท่าใด ตัวเราก็หาเสียดายไม่ เราเสียดายแต่เพียง วาจาที่ลั่นออกมาแล้วไม่ขอกลับคืน

ระเบียบ

	การกวดขันระเบียบของครู เลิศกว่าความเมตตาของพ่อ ผู้ซึ่งจะเป็นผู้พิจารณาพิพากษาคดีราษฎรต้องมีหลักอยู่ 8 ประการ 1. ให้ไต่สวนซักถามได้ความจริงจนสิ้นกระแสความ 2. ให้สืบ ต่อพยานตามข้ออ้าง และตามที่เห็นว่าจะได้ความจริง ต้องตรวจดูคำและตัวพยานโดยลักษณะพยาน 3. ควรพิจารณาให้ถี่ถ้วน อย่าละเว้นทางพิจารณา 4. จงกะให้รู้เล่ห์กลอุบายฝ่ายโจทก์ จำเลย 5. จงใคร่ครวญดูพิรุธอย่างไร 6. ต้องสอบถามดูว่าคำให้การคำต้นกับคำปลาย จะถูกต้องกันหรือไม่ 7. คิดกลอุบายสืบเสาะเอาผู้ร้ายและความจริงให้ได้ 8. ตัวผู้ร้ายตั้งแต่สองคนขึ้นไป ต้องแยกซักถาม ผู้จะเป็นตุลาการต้องรู้ในองค์ 8 ประการ ฉะนี้

เงิน

	การแจกเงินให้ผู้อื่นได้ สู้แจกคติธรรมสอนคนอื่นไม่ได้ ยารสขมเป็นประโยชน์แก่คนไข้ คำเตือนไม่เสนาะโสตเป็นประโยชน์แก่ผู้ปฎิบัติ สรรพทุกข์ในโลกนี้ ไม่มีสิ่งใดทุกข์โศกาเท่ากับ การพลัดพรากและตายจากกัน ยากยามจน แม้อยู่ที่ชุมนุมชนก็ไม่มีใครรู้จัก ยามมั่งมี แม้อยู่ป่าลึกก็มีคนอ้างเป็นญาติกัน

การอาฆาต

	ความอาฆาตมาดร้ายเหมือนขี่ม้าบ้า ...มนุษย์ เทพยดา ปีศาจ วิสัยมนุษย์ก็ย่อมมีร่างกาย ถ้าเป็นปีศาจแล้วจะมีร่างกายที่ไหน อันว่าธรรมดามนุษย์นั้น เมื่อใครข่มเหงก็ต้องคิดแก้แค้นให้สาสม ดูแต่มดแดงเถิด ตัวมันน้อย ๆ เท่านั้น ถ้าคนไปแหย่รังมัน มันก็รุมกัด ไม่ปล่อยให้ข่มเหงเล่นแต่ฝ่ายเดียว ชนสามัญกับเทพยดา ย่อมผิดกันเป็นธรรมดา เทพยดากับมนุษย์นั้นผิดกัน

การอวดดี

	ความอวดดีจองหอง... เป็นการเริ่มต้นแห่งบาป ครอบครัวที่มั่งมียศศักดิ์ ควรหัดให้เป็นคนมีใจกว้าง คน เฉลียวฉลาด รอบรู้ ควรฝึกทำใจหนักแน่นโอบอ้อมอารี มงคลชีวิต ๓ ประการ ได้แก่ ความกตัญญ วิริยะอุตสาหะ และการให้อภัยอโหสิกรรม คนมั่งคั่งสูงศักดิ์ ต้องไม่หยิ่งยะโส หากผู้อื่นร่ำรวยมีเกียรติ ก็ไม่อิจฉาริษยา

การใช้จ่าย

	การใช้จ่ายในสิ่งไม่จำเป็น แม้สตางค์เดียวก็แพง เป็นเหตุแห่งความยากจน การปล่อยกายปล่อยใจให้หลงระเริง ไม่ประกอบกิจการงาน จนลงทุกทีไม่ดีขึ้น ไม่รู้คุณค่าของเงินทอง มือเติบสุรุ่ยสุร่าย จนลงแบบง่าย ๆ วัน ๆ เอาแต่ขี้เกียจหลับนอน จนตะวันส่องหัว จนลงเพราะเอาแต่สบาย ครอบครัวมีไร่นาคณานับ แต่ไม่ทำเกษตรเพิ่มพูนผล จนลงเพราะเกียจคร้าน สมาคมแต่ผู้เรืองยศ คนรวย นับถือเป็นมิตรสหาย จนเพราะความมักใหญ่ใฝ่สูง

ความอดทน

	ความอดทน หลีกเลี่ยงทุกข์ภัยที่ใหญ่หลวงได้ เป็นข้าแผ่นดินกินเบี้ยหวัดเงินปี เมื่อมีเหตุอะไรเกิดขึ้น ก็จำต้องฝ่าอันตราย จึงจะสมกับที่เราเป็นขุนนางตงฉิน และเป็นที่ไว้วางพระทัยของพระเจ้าแผ่นดิน ถ้าราษฎรได้รับความเดือดร้อน หากเป็นขุนนางในแผ่นดิน ต้องนำข้าวปลาอาหารออกไปแจกจ่าย ตามสมควร เป็นขุนนางกินเบี้ยหวัดเงินเดือน ต้องหาความสุขให้แก่ราษฎร จำต้องไต่สวนจับเอาตัวคนร้ายมาให้ได้

	ความอดทนรวมกับความกล้าหาญ ย่อมบรรลุสุขแน่นอน ธรรมดาผู้ที่เคยเล่าเรียนหนังสือ มักมีความรักใคร่ชอบพอ และคบคนที่มีความรู้เหมือนกัน อันตัวคนเรานั้น จะถือเอาแต่ลักษณะสวยงามไม่ได้ ต้องคิดถึงความรู้เป็นใหญ่ คนยากจนไม่มีเงินทอง แต่มีความเพียรเล่าเรียนหนังสือ มีคุณประโยชน์แก่ราชการแล้ว ผู้นั้นจะตกไปอยู่ทิศานุทิศใดก็ไม่เป็นคนต่ำช้า

	ความอดทนเป็นหนทางเอก ที่นำไปสู่ความสำเร็จ นางเป็นสตรีก็จริง แต่มีสติปัญญาความคิดเฉลียวฉลาด ด้วยตระกูลของนาง เป็นคนเล่าเรียนหนังสือ มีความรู้ จงมานะเล่าเรียนให้ดี จะได้เป็นที่พึ่งแก่ตนเองต่อไป ผู้ได้ชื่อว่ามีความรู้ จะต้องเกรงอายุน้อยทำไม ถ้ามีความสามารถก็อาจเป็นขุนนางได้

	ความอดทนเป็นต้นไม้ให้รสแสนขม แต่การให้ผลแสนหวาน รวบรวมทีละน้อยทำให้มากได้ เศษเล็ก ๆ น้อย ๆ ล้วนมี ประโยชน์ทั้งนั้น ใช้จ่ายสิ้นเปลืองนำความขาดแคลน อดสู ประหยัดตอนหมดตัวก็สายเสียแล้ว อุปนิสัย คือ สันดานที่สองของมนุษย์ ลัทธิประเพณี คือ นิสัยอีกอย่างหนึ่ง

	การพูดจาไม่รู้จักถ่อมตน ธุรกิจก็ยากที่จะประสบผล ครอบครัวที่ตกยาก คิดถึงมีศรีภริยา ยามประเทศที่ยุ่งเกิดภัยพิบัติ จะคิดถึงยอดขุนพลที่จงรักภักดี ยามทะเลาะผู้ที่เงียบก่อนนั้น มาจากครอบครัวที่มีการอบรมสั่งสอนที่ดี พยายามควบคุมความโกรธ มิฉะนั้น จะถูกความโกรธเข้ามาควบคุมท่าน

	ความอดทน... เป็นกุญแจไข ไปสู่ความผาสุกทั้งมวล ยามอยู่สงบทบทวนความบกพร่องแห่งตน ยามสนทนา อย่าติฉินนินทาผู้อื่น ทองคำพันตำลึงทองหาแพงไม่ รับโอวาทประโยคเดียว มูลค่ามากกว่าพันตำลึงทอง ยามมีชีวิต ขึ้นโรงขึ้นศาล ยามสิ้นชีวิตก็จะไม่ตกลงสู่แดนนรก

	ความอดทน... คือบิดาแห่งคุณธรรมทั้งปวง อย่าทำให้ผิดจากพระราชกำหนดกฎหมาย ซึ่งเป็นของสำหรับแผ่นดินสืบ ๆ มาแต่ก่อนเลย อันธรรมดาของผู้เป็นสภาตุลาการ เมื่อได้พิจารณาคดีใด ๆ ก็ต้องอาศัยความพิรุธอย่างหนึ่ง อาศัยพยานอย่างหนึ่ง ยังไม่มีพิรุธและยังมิได้สืบพยาน จะบังคับกดขี่ให้รับเป็นสัจนั้นยังหาควรไม่ แม้ว่ามีพิรุธราคีแล้วก็ดี หรือสืบพยานตามข้อหาคำให้การแล้วก็ดี แต่กระนั้นก็ยังต้องพิจารณาก่อน ควรฟังได้จึงฟัง ไม่ควรฟังก็ต้องหาทางยุติธรรมประกอบก่อน

ความรอบคอบ

	ความรีบร้อนมักนำ ความผิดพลาดมาให้เสมอ พิจารณาความไม่ละเอียด จึงไม่ได้ความจริง ไม่เป็นความยุติธรรมไปได้ ด้วยเป็นธรรมดาอยู่แล้ว ถ้าผู้ใดเป็นเจ้าของจริงแล้ว ย่อมมีความอาลัยรักใคร่เสียดาย จึงได้บ่นว่าเราไม่ยุติธรรม และไม่มีสติปัญญาที่ล่วงรู้ถึงความจริง ส่วนเจ้าผู้ที่มีความรื่นเริงกลับพูดว่าสมน้ำหน้า จึงขอให้เรามีทางเห็นได้ว่า เพราะมิใช่ของ ๆ ตัว จึงได้พูดออกมาดังนั้น เราพิจารณาแล้วเห็นว่าเจ้าเป็นคนทุจริต

	ความรอบคอบระวังจิตใจ คือ ผู้เฉลียวฉลาด อย่าโทษตนไม่เหมือนผู้อื่น โลกนี้ผู้ที่เก่งกว่าตนนั้นมีมากมาย อดทนสักนิด พายุจิตเรียบ คลื่นสงบ ถอยสักก้าว ทะเลดูกว้าง ท้องฟ้าสดใส ปราศจากกิเลสจิตสงบ จิตสงบย่อมรู้แจ้ง ในสี่คาบสมุทรล้วนเป็นพี่น้องกัน อย่ามีจิตคิดร้ายผู้อื่น แต่ต้องระวังผู้อื่น

	ความผิดพลาด เป็นบ่อเกิดแห่งความสำเร็จ มูลรากของความชั่วร้าย มากจากความเกียจคร้าน ความผิดพลาดเป็นบ่อเกิดแห่งความสำเร็จ ความอุตสาหะวิริยะเป็นมูลรากแห่งความสำเร็จ ความขยันอดทน เป็นครูสอนที่ยิ่งใหญ่ เตียงนอนคือคุกของคนเกียจคร้าน หญิงขี้เกียจกับเตียงอันอบอุ่นย่อมแยกจากกันไม่ได้

	ยิ่งสูง...ยิ่งทำตัวให้ต่ำ จะเป็นเสน่ห์ต่อผู้อื่น จงเอาความรักบุตรภรรยา ไปมอบให้แก่บิดามารดา จงเอาความตั้งใจแสวงหาชื่อเสียงไปแสวงหาคุณธรรม จงห่างไกลจากคนพาล แต่อย่าแสดงตัวให้เห็นเป็นศัตรู จงเคารพนบน้อมผู้อื่น แล้วผู้อื่นก็จะเคารพนบน้อมท่าน จิตที่ยึดมั่นในพุทธธรรม ไม่มีมารปีศาจมารบกวน

ความประหยัด

	ความประหยัด เป็นมารดาของคุณธรรมทั้งมวล ความกล้าหาญที่ไร้อคติ ถือเป็นรากฐานแห่งชัยชนะ ความกล้าหาญและความตั้งใจ ย่อมมีชัยต่ออุปสรรคทุกสิ่งที่อยู่เบื้องหน้า การสร้างความดีเหมือนป่ายปีนขึ้นภูเขา ต้องใช้ความพยายามมาก ส่วนการกระทำชั่วเหมือนลงภูเขา ไม่ต้องใช้แรงอะไรเลย

การมีสติ

	คนกล้ามีสติปัญญาน้ำใจกว้างขวาง ยามผิดหวังต้องรักษาด้วยความอดกลั้น ยามสมหวัง ควรทำตนให้วางเฉย ปรบมือข้างเดียวเสียงไม่ดัง เมื่อฝ่ายหนึ่งไม่ต้องการ ทั้งคู่ก็ย่อมไม่เกิดทะเลาะกัน การวิวาทกันเป็นวิสัยของผู้อ่อนแอ ความโกรธทำให้ตนเองรับทุกข์ทรมาน บุคคลผู้เปิดช่องให้โทสะครอบงำ จะยังมาซึ่งความวิบัติให้แก่ครอบครัว

	ความทิฏฐิเป็นเจ้าเรือนแห่งความโกรธ อยู่กับผู้มีสติปัญญา เหมือนอยู่ที่มืดมีผู้นำมาให้ถึงที่สว่าง ผู้มีสติปัญญามาก ควรสั่งสอนผู้มีสติปัญญาน้อย ผู้ที่แข็งแรงควรเป็นที่พึ่งพาของผู้อ่อนแอ ผู้มั่งมีควรช่วยเหลือผู้ยากไร้ สังคมจึงจะเป็นปกติสุข คบคนมีสติปัญญายิ่งคบก็ยิ่งได้ คบคนหลักแหลม ยิ่งคบก็ยิ่งเฉลียวฉลาด ยิ่งพบทางสว่างของชีวิต

ความดี-ความชั่ว

	การไม่สามารถแยกดี-ชั่ว เป็นบุคคลน่าห่วงใยที่สุด ...บุตร อันธรรมดาบุตรแล้ว ก็คงจะเหมือนกับคนคนหนึ่ง ไม่เหมือนบิดา ก็คงเหมือนมารดา เป็นคนไม่เอาการ ดั่งเขาเปรียบว่าเหล็กไม่เอาถ่าน มันไม่เล่าเรียนให้รู้จริง มีแต่เสพสุรา เที่ยวคบเพื่อนที่เป็นพาล บุตรเช่นนี้ก็นับว่าเป็นบุตรอกตัญญู ไม่รู้จักรักษาตระกูลของบิดามารดา ชื่อว่าเป็น อวชาตบุตร บุตรสะใภ้ ก็เหมือนบุตรของเรา

	คนดี เกลียดชังความชั่ว เพราะรักในคุณธรรม จะให้ประหารชีวิตคนไม่มีสติ ข้าพเจ้าเห็นว่ายังหาเป็นยุติธรรมไม่ เจ้าไปเป็นเจ้าเมืองคราวนี้ ต้องหมั่นเอาใจใส่ดูแลทุกข์สุขราษฎร มีเรื่องราวอะไรต้องพิจารณาให้ยุติธรรม อย่าเห็นแก่ลาภสักการะใด ๆ เป็นอันขาด ด้วยพวกแซ่เปานี้มีเมตตาจิต ก่อสร้างทางกุศลมาหลายชั่วคนแล้ว เจ้าต้องประพฤติตนอยู่ในสัตย์ธรรม อย่าทำให้เสื่อมเสียถึงวงค์ตระกูลของเรา

ความซื่อสัตย์

	กิจการทั้งมวล ความซื่อสัตย์สำคัญที่สุด คนซื่อสัตย์ ยังหาควรตายไม่ ? ท่านผู้นี้เป็นคนบ้านนอก หารู้จักขนบธรรมเนียมไม่ คนเช่นนี้ใจเดียวมีความซื่อตรงนัก นางเป็นภรรยาของเพื่อนฝูงที่รัก ครั้นจะประพฤติเป็นคนทุจริตแล้ว จะเป็นคนที่ติเตียนแห่งเทพยดาและมนุษย์ หาสมควรแก่เราผู้ที่มีชื่อว่าซื่อตรงไม่

	ความซื่อสัตย์ เป็นกุศโลบายที่ดีที่สุด ผู้ซึ่งเป็นข้าราชการในแผ่นดินนั้นมีหลายอย่าง บางคนดูรูปร่างหน้าตาเป็นมนุษย์ แต่น้ำใจเป็นสัตว์เดรัจฉาน คิดแต่กำจัดล้างผลาญผู้ซึ่งมีคุณต่อแผ่นดิน เป็นขุนนาง ตุลาการ ไม่ตั้งอยู่ในความยุติธรรม ให้ถอดออกเสียจากยศลงเป็นไพร่ แล้วให้ประหารชีวิตเสีย เป็นขุนนางกินเบี้ยหวัดของแผ่นดิน ไม่เอาใจใส่ต่อทุกข์สุขของราษฎร กลับคิดเผื่อแผ่แก่พวกทุจริตนั้น ย่อมมีความผิดเป็นอันมาก

	ความซื่อสัตย์คือมรดกที่ล้ำค่าที่สุด ...ซื่อสัตย์ เปาบุ้นจิ้นเป็นคนซื่อสัตย์มั่นคง แม้เป็นความไม่จริงไหนจะเอามากล่าว เป็นคนซื่อสัตย์ ชำระความสิ่งใดก็เป็นยุติธรรม ถึงตัวข้าพเจ้าจะต้องตายในความซื่อสัตย์ ก็ไม่คิดเสียดายแก่ชีวิต แต่เป็นห่วงด้วยมารดาเป็นคนชรา อยู่ภายหลังจะได้รับความลำบาก ไม่มีใครจะอุปถัมภ์เท่านั้น

	คนดี ย่อมสร้างคุณธรรมให้ผู้อื่นดีกว่าตน วัวที่เคยค้า ม้าที่เคยขี่ ต่างก็รู้ทำนองจริตกิริยากัน สามีของข้าพเจ้ามิได้ตั้งอยู่ในยุติธรรม คิดฉ้อโกงญาติ... ไม่ควรจะร่วมทุกข์สุขเป็นสามีภรรยากันต่อไป ข้าพเจ้าจึงขอหย่าต่อหน้าผู้ใหญ่บ้าน ให้รู้เห็นเป็นพยาน และทำหนังสือหย่าขาดจากผัวเมีย

	คน ต้องมีกิริยาสุภาพ ดุจดอกไม้ต้องมีกลิ่นหอม คนเราเกิดมาจะดีจะชั่ว ต้องแล้วแต่บุญแต่งกรรมแต่ง จะถือเอารูปร่างเป็นประมาณไม่ถูก ผู้ที่มีวาสนาตามที่ปรากฏในพงศาวดาร มีลักษณะมิได้งดงามก็มีถมไป ตัวท่านกับข้าพเจ้า ชะรอยชาติก่อนได้เก็บดอกไม้ร่วมต้น ทำกุศลร่วมชาติ ตักบาตรร่วมขัน ปลูกศาลเจ้าเข้าส่วนด้วยกัน มาชาตินี้จึงบังเอิญให้มาพบปะกันเช่นนี้ ก็เพราะผลบุญชักนำมาให้เรากับท่านได้ร่วมทุกข์สุขกัน

	คน ต้องมีปณิธานแน่วแน่ก่อน...จึงมีรากฐาน ...ผู้ใหญ่ ผู้น้อย เมื่อท่านอยากเป็นใหญ่ในราชการ ควรประพฤติให้ต้องด้วยทำนองคลองธรรม ก็คงได้เป็นผู้ใหญ่สมปรารถนา ไม่ควรคิดทำร้ายต่อผู้อื่นให้เดือดร้อน ถ้าพลาดพลั้งลงไป จะพากันย่อยยับไปทั้งครัวเรือน เมื่อตายลงแล้วก็ยังต้องไปทนทุกข์อยู่ในนรกอีก อันว่าบุคคลใด เป็นผู้มีความฉลาดรอบรู้ สมควรจะเป็นใหญ่ในภายหน้าได้ ใครจะเป็นเจ้าครองเมืองใหญ่เมืองน้อย ต้องแล้วแต่บุญบารมี และอาศัยกำลังของไพร่พลเป็นประมาณ

	ความขยันอดทน เป็นครูสอนที่ยิ่งใหญ่ สุภาษิต คติธรรมสอนใจ ...บิดาเป็นเช่นใด บุตรชายก็เป็นเช่นนั้น มารดาเป็นเช่นใด บุตรหญิงก็เป็นเช่นนั้น ผู้ใดมีความขยันอดทน ผู้นั้นประสบความร่ำรวย เพราะทรัพย์สินศฤงคารต่างๆ นั้น มาจากมือขยันหมั่นเพียร ความ วิริยะ อุตสาหะ เป็นวิญญาณของธุรกิจ เป็นหลักชัยแห่งความสำเร็จ

ความเกียจคร้าน

	ความขี้เกียจ คือสุสานฝังคนทั้งเป็น ละเว้นอบายมุข สิ่งผิดกฎหมายทั้งมวล รวยเพราะความเจียมตน ครอบคลุมทั้งผู้ใหญ่-เด็ก ช่วยกันประกอบกิจ รวยเพราะสามัคคีใจเดียวกัน ลูกเมียกตัญญู ฉลาดรอบรู้ ปราศจากอคติ รวยเพราะช่วยกันทำ สอนลูกสอนหลานประกอบกรรมดี เป็นสง่าราศี รวยได้ถึงรุ่นลูกรุ่นหลาน จิตสร้างสมคุณธรรมความดี เทพยดาฟ้าดินรักษา รวยเพราะสร้างกุศลกรรม

	ความเกียจคร้าน เป็นมารดาของความทุกข์ยาก คำโบราณกล่าวว่า จะก่อสร้างสิ่งใดก็ให้ไว้เป็นที่แน่นหนา แต่กระนั้นก็ยังไม่พ้นความ หักพัง ชีวิต ก็ เช่นกัน เกิดมาแล้วหนีความตายไม่พ้น อย่าทุกข์ร้อนเศร้าโศกไปเลย ธรรมเนียมเกิดมาแล้วก็ย่อมตายเหมือนกันทั้งนั้น ไม่เว้นกษัตริย์ พ่อค้า สามัญชน ต้องพบกับความตายเหมือนกันหมด

	ความเกียจคร้านกับความยากจน เป็นมิตรสนิทกัน ความหฤโหดในโลก ๒ ประการ ทะเลว่าหฤโหด น้ำใจคนยิ่งหฤโหดกว่า รู้ความทุกข์ยาก ต้องหวานอมขมกลืน จงหวั่นความหฤโหด อดทนต่อความเปราะบาง ความเปราะบางในโลก ๒ ประการ หิมะฤดูใบไม้ผลิเปราะบาง จิตใจคนยิ่งเปราะบางกว่า

ความรวย-จน

	คนมีรวยและจน น้ำก็มีระดับสูงและต่ำ ...ยากจน แม้ว่าจะยากจนฉันใด เราทั้งหลายก็จักไม่ทิ้งกัน ถึงที่อับจนความทุกข์มาถึงเข้าแล้ว จะนิ่งเลยอย่างไรได้ ก็ต้องเอาเป็นธุระ ผู้อนาถายากจน ก็ดีไปอย่างหนึ่ง ไม่ต้องเป็นทุกข์ว่าจะถูกปล้น เวลานอนก็หลับสนิท ถ้ามั่งมีเงินทองมากแล้วนอนตาไม่หลับ

ความกล้าหาญ

	ความกล้าหาญที่ไร้อคติ เป็นรากฐานแห่งชัยชนะ ถ้ามีชายใดกระทำข่มขืนข้าพเจ้า ข้าพเจ้าจะฆ่าตัวข้าพเจ้าให้ตายเสียก่อน มิให้ทันเสียตัวแก่ผู้ชาย ผู้ซึ่งมิใช่สามีของข้าพเจ้า ธรรมดาผู้หญิงซึ่งนอกใจสามี มิให้ผู้ใดล่วงรู้นั้น ผู้หลักผู้ใหญ่เล่าบอกไว้ว่า มักเอาเหล็กตาปูตอกเข้าที่รูจมูก เมื่อเวลานอนหลับไม่รู้สึกตัว ก็คงจะถึงแก่ความตาย

การให้อภัย

	ควรให้อภัยผู้อื่น แต่ไม่ควรให้อภัยตนเอง สมาคม กับ ผู้คน เจรจาต้องไพเราะ มารยาทอ่อนโยน แต่จิตใจต้องคงมั่น ผู้มีความรอบรู้ มีฝีมือ มีความกล้าหาญ ถือเป็นคนสำคัญ หากมีคุณธรรมแล้วด้วยไซร้ จะมีผู้กล่าวสรรเสริญตลอดกาล ทุกคนเกิดมาล้วนต้องตาย แต่ก่อนตายควรฝากลายไว้ให้โลก ชาติเสือยังไว้ลาย ชาติชายควรไว้ชื่อ

การคบเพื่อน

	คบคนดีควรผ่อนปรน คบคนชั่วควรระวังกวดขัน ...คนหนักแผ่นดิน คนสิ้นค่า คนโลภเห็นแก่ลาภ ไม่ควรจะเลี้ยงไว้ให้หนักแผ่นดิน ชำระคนซึ่งเป็นเสี้ยนหนามแผ่นดิน หมดเสียให้ราบคาบไป ไม่ควรจะเลี้ยงไว้ในแผ่นดิน คนทรยศ...ให้อยู่ไป ก็มีแต่จะหนักแผ่นดินเปล่า ๆ บุคคลใดเที่ยวเบียดเบียนราษฎร หาควรมีชีวิตอยู่ให้หนักแผ่นดินไม่

ครอบครัว

	ครอบครัวจะรุ่งเรืองอยู่ 2 ประโยค ขยันกับประหยัด มีแต่บุคคลเคารพ ผู้อื่นเท่านั้น ถึงจะได้รับการเคารพตอบ ผู้ป่วยไม่รู้จักตนเอง หลงระเริงอยู่ใต้มหันตภัย ผู้รู้จักตนเองก็คือการยกย่องตนเองให้น้อยลง ความอาฆาตมาดร้ายเหมือนขี่ม้าบ้า ความโกรธคือความบ้าชั่วขณะ แต่ส่งผลเสียหายเป็นระยะยาวนาน